Gen-Z, Gen Alpha en Omega
Essay op basis van preek zondag 29 januari 2023
Rapper Snelle heeft op zijn album ‘Lars’ een nummer dat gaat over generaties. “Generatie Y / het schijnt / dat wij / een net iets andere kijk hebben / en echt niet altijd gelijk hebben.” Net als Snelle behoor ik tot die generatie Y, de millenials, en pretendeer ik ook echt niet altijd gelijk te hebben. Wel houdt het thema van generaties, en Generatie Z en Gen Alpha in het bijzonder, me al enkele jaren bezig. De tijd waarin je leeft maakt deels wie je bent. Het gaat me aan het hart dat we als samenleving onvoldoende oog lijken te hebben voor de tijd waarin onze jongste generaties opgroeien, wat voor eisen deze tijd aan ons stelt, en wat dat betekent voor betekenisvolle community – in brede zin, maar ook in de kerk.
Fascinatie voor generaties
De fascinatie voor generaties startte bij mij in het voorjaar 2019, toen ik op uitnodiging van Jaco Smit van Berea Nijmegen, te gast ben geweest bij een workshop van Steven Robertson, een invloedrijke business leader uit de VS. Steve sprak over de prangende vraag: wie zijn Millenials en Gen-Z, en hoe kun je die als kerk effectief bereiken? In coronatijd schreef Steve zijn ervaringen op in het recent uitgekomen boek ‘Aliens Among Us.’ Aliens onder ons – een accurate kenschets. Want dé take away boodschap van die ochtend die ik sindsdien in mijn oren heb geknoopt is: de jeugd van tegenwoordig, het is niet een fase die wel weer overgaat, maar ze zijn wezenlijk anders dan ons.
In mijn werk als universitair hoofddocent planologie in Utrecht kom ik ze dagelijks tegen: Gen-Z. En het valt me op, zeker in- en post-covid, hoe anders de huidige generatie studenten is ten opzichte van mijn eigen generatie, maar zelfs ten opzichte van studenten van 5-6 jaar geleden. Generatie Z loopt ongeveer vanaf geboortejaar 1995-1997, en de jongste Gen-Z’ers werden geboren rond 2008-2010. Dat betekent dat de oudsten van deze generatie nu de arbeidsmarkt opkomen, en de jongsten net aan de middelbare school begonnen zijn. Het duurt niet lang meer voordat ze, samen met de millenials (mijn generatie, geboren tussen 1980 en 1995) en Gen Alpha (geboren na 2010), numeriek gezien de overhand gaan krijgen ten opzichte van Gen-X (geboren tussen 1965 en 1980) en de inmiddels befaamde ‘boomers’ (geboren tussen 1945 en 1965).
Recent was in het nieuws dat een kwart van de hedendaagse jongeren twijfelt over de Holocaust. De storm van verontwaardiging die daarop volgde begrijp ik goed, maar de twijfels van de jongeren begrijp ik óók. Niet de inhoud van de twijfel – maar waarom ze twijfelen. Een van de kenmerken van Gen-Z is namelijk dat ze opgegroeid zijn in een digitale wereld met een overdaad aan informatie. Ze hebben via de smartphone toegang tot alle kennis van de wereld, maar ze hebben geen besef hoe op een goede manier met al die kennis om te gaan. Kun je het ze kwalijk nemen dat met alle beschikbare informatie, het ingewikkelder wordt om feit van fabel te onderscheiden?
Kenmerken van Gen-Z
Deze groep is binnen nu en een aantal jaren de belangrijkste component van onze beroepsbevolking, en de toekomst van de kerk. Als we generatiedynamieken serieus nemen, zijn we het verplicht ze op zijn minst proberen te begrijpen. Wat kenmerkt deze huidige generaties nu? Digitalisering dus – altijd online en altijd aan. Ze worden ook wel ‘digital natives’ genoemd; hun moedertaal is opereren in een veelal digitale wereld. Een tweede kenmerk is ‘on demand’ – alles is direct verkrijgbaar, voor vrijwel elke wens is er onmiddellijke verzadiging. Een treffend voorbeeld dat Steve Robertson geeft is het ter ziele gaan van de videotheek ten gunste van streaming platforms zoals Netflix. Er wordt ook wel gesproken over de magnetrongeneratie. Binnen een halve minuut ‘pieeep’ en een flesje warme melk, in plaats van tien minuten wachten op het pannetje op het vuur.
Gen-Z is opgegroeid te midden van crises; hun ouders zijn door de mondiale economische crisis van 2008-2010 heen gegaan, en al jarenlang worden ze bestookt met klimaat-, energie-, woning-, stikstof-, migratie-, nucleaire- en wat niet al crises. Het maakt dat ze wel wat gewend zijn, en waarom ze destijds ook hun schouders ophaalden over de zoveelste coronamaatregel. Tegelijkertijd hebben ze een grote behoefte aan structuur, kaders en duidelijkheid. Ze zijn ondernemend, maar ook risicomijdend. En hoewel ze soms wat onverschillig lijken te staan tegenover normen en waarden van oudere generaties, zijn ze buitengewoon gevoelig voor intolerantie en sociale uitsluiting. Ze hebben een zeer goed afgestelde ‘bullshitdetector’, zoals iemand het treffend vatte.
Sommige van deze kenmerken komen ook met een keerzijde, waarvan de voornaamste wellicht de veronderstelde korte aandachtspanne is. Hun informatieverwerkingsfilter heeft maar acht seconden nodig om relevant van niet relevant te onderscheiden. Als de eerste drie zinnen van dit artikel niet tot de verbeelding spraken, zal de gemiddelde Gen-Z’er deze zin al niet meer lezen. We vertalen dit vaak als desinteresse of gebrek aan karakter, maar feitelijk is het een overlevingsmechanisme om niet te bedelven onder de eerder genoemde hoeveelheid te verwerken informatie die de digitale wereld aan ze stelt. Die digitale wereld maakt ook dat gevoelens van eenzaamheid, mentale druk, prestatiedruk, sociale angst en minder ontwikkelde sociale en communicatieve vaardigheden deze generatie parten kunnen spelen.
Gen-Z en de kerk
Achtsecondenfilter, digitalisering, inclusiviteit. Niet de domeinen waar de kerkgemeenschap doorgaans in uitblinkt. Amerikaans onderzoek laat zien dat Gen-Z een wisselvallige relatie met de bijbel heeft. Minder dan 10% van de hedendaagse jongeren zegt vastbesloten te zijn om regelmatig de bijbel te lezen, tegenover meer dan 50% die aangeeft vaste gebruiker van Netflix te zijn. Ook geven jongeren aan een aanzienlijke onzekerheid te hebben over de waarde van de bijbel, en wordt de relevantie ervan voor kwesties als vrijheid en eenheid in twijfel getrokken. Waarheid is niet meer een vastomlijnd begrip, en de bijbel niet meer per se het heilige boek. ‘Google Is Your Friend’, wat dat betreft, met de mogelijkheid om meer dan zes miljoen zoekopdrachten per minuut te verwerken. Vaker dan oudere generaties definieert Gen-Z zich als atheïst, agnost of niet-religieus; wat voor geluid moeten wij als kerk laten horen? En hoe dan?
De bijbel leert ons dat samenwerking loont. De een bereidt voor, en de ander bouwt, zoals David en Salomo met de tempel deden. Zo vermeerderen we elkaars krachten. Verder zie ik ten minste drie Bijbelse opdrachten. Ten eerste, jongeren moeten mogen genieten van hun jeugd, zoals Prediker (11:9) ons leert. Hoewel we steeds eerder volwassen gedrag van jongeren lijken te verwachten, vergeten we soms dat we zelf ook jonge jaren met een niet-volgroeid puberbrein doorgemaakt hebben. En daar mag je ook van genieten, vindt zelfs Prediker. Ten tweede, zelfs áls we veel van ze verwachten, laten we dan ervoor waken niet op ze neer te kijken (vgl. 1 Timotheüs 4:12), maar sta dan liever naast ze. Want dat opent de weg voor de laatste opdracht: onze jongeren door de generaties heen betrekken in het grote verhaal van God (Psalm 78:4).
Hoe doen we dat dan, Gen-Z en Gen Alpha bij de Omega? Het belang van náást in plaats van boven ze staan wordt ook benadrukt door Steve Robertson. Hij geeft het voorbeeld van de GPS: die helpt je navigeren naar onbekende plekken, die kent vele routes zonder aanmatigend te zijn, die kun je desgewenst ook weer uitzetten. Met ons (als ouders, leiders, etc.) is het net zo: we zijn een GPS (‘Guide Positioned by their Side’) die beschikbaar is, maar zich niet opdringt. Aansluiten op hun leefwereld is daarbij een eerste vorm van connectie. Niet iedere ouder zal zitten springen om te Fortnite’en, maar wie weet opent het deuren voor meer diepgaand contact. Het begint allemaal met ‘community’. Wij ervaren dit nu ook in ons contact met de tienergroep; we zijn het eerste halfjaar vooral leuke dingen aan het doen. De bijbel is nog niet opengegaan, Jezus’ naam wordt niet veel gebezigd. Maar we hebben wel connectie, en er is ontspanning en vertrouwen. De tieners komen uit zichzelf met vragen over andere wereldreligies, over homoseksualiteit. Zodra je voorbij het achtsecondenfilter bent, ben je ook benaderbaar voor de grotere vragen.
Gedeelde ongemeenschappelijke grond
We hebben Jezus nodig om onze ogen te openen voor andere generaties – dit geldt voor ons allemaal, van Boomer tot Gen Alpha. We kunnen elkaar hier vinden, in wat Steve Robertson ‘mutual uncommon ground’ noemt; gedeelde ongemeenschappelijke grond. Op vlakken waar niemand van de hoed en de rand weet, kunnen we samen leren. Dit geldt voor generatiedynamieken, maar ook in bredere zin voor de uitdagingen van deze tijd. Het motto van Youth for Christ is “Anchored to the Rock, geared to the time.” Het evangelie van Jezus Christus verandert nooit, maar we kunnen wel nieuwe methoden en manieren vinden om de hoofden en harten van nieuwe generaties te bereiken. En we hebben daarin zelf ook veel van die nieuwe generatie te leren. Ze zijn ontzettend creatief en ondernemend, vaak wars van bestaande verhoudingen, ze kunnen de boel flink opschudden, en zijn gewend aan ontzettend snelle veranderingen. Geen mens stapt twee keer in dezelfde rivier, schrijft Steve Robertson. Het water beweegt, net als de Geest. Heer, laat het stromen!
Door Patrick Witte
13 februari 2023
Bijlage: slides Eldad samenkomst 29 januari 2023
